بررسی مسائل فنی و بهره‌برداری از تعدادی از قنات‌های استان‌های خراسان رضوی و همدان و سمنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد مؤسسة تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

2 استادیار مؤسسة تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

3 مربی پژوهشی مؤسسة تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

چکیده

یکی از فواید مهم قنات فراهم‌کردن زمینۀ مناسب برای همبستگی و مشارکت در امور اجتماعی و ترویج فرهنگ زیست‌گروهی در جامعه است. قنات‌ها در صورت نگهداری صحیح و بازسازی و مرمت، منابع ارزشمند آب به‌شمار می‌روند. در پژوهش حاضر، مسائل و مشکلات فنی بهره‌برداری از 45 رشته قنات استان‌های خراسان رضوی، همدان و سمنان بررسی و راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن‌ها ارائه شد. در هر یک از استان‌های مطالعه‌شده 15 رشته از قنات‌های پر آب و فعال انتخاب و وضعیت آب‌دهی و تغییرات کمّی و کیفی آب آن‌ها بررسی شد. همچنین برخی مشخصات هندسی و هیدرولیکی قنات‌ها اندازه گرفته شد. نتایج نشان داد آب‌دهی قنات‌های مطالعه‌شده در درازمدت دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ ولی کیفیت آب قنات‌ها، به‌جز قنات‌های استان همدان، تغییر محسوسی نکرده ‌است. بازده انتقال در هرنج قنات‌ها از 63 تا 98 درصد تغییر کرده است. روش آبیاری اراضی پایین‌دست قنات‌های مطالعه‌شده به‌طور عمده سطحی و سنّتی و بازده کاربرد آب آبیاری بین 32 تا 70 درصد متغیر بود. مقادیر کارایی مصرف آب برای محصولات غالب در اراضی پایین‌دست قنات‌های مطالعه‌شده نیز بین 1/0 برای فلفل تا 74/3 برای ذرت علوفه‌ای و متوسط آن 86/0 کیلوگرم بر متر مکعب بود. به‌طور کلی، بازده کاربرد آب در اراضی پایین‌دست قنات‌های مطالعه‌شده قدری بیشتر از متوسط بازده کاربرد آب در روش‌های آبیاری سطحی در اراضی آب‌خور از منابع آبی چاه یا رودخانه بود. مسائل و مشکلات عمدة قنات‌های مطالعه‌شده شامل مسائل فنـی (سازة فیزیکی قنات از بالادست مادرچاه تا مظهر قنات و پایاب قنات از مظهر تا سطوح زیر کشت) و مسائل بهره‌برداری و نگهداری (کمبود اعتبارات تعمیر و نگهداری، عدم تمهیدات لازم برای جلوگیری از ورود سیلاب به داخل قنات‌ها، کمبود متخصصان محلی، عدم لای‌روبی، دفع زباله و فاضلاب محلی در آب قنات‌ها، خرده‌مالکی‌بودن اکثر اراضی پایین‌دست قنات‌ها و تعدد مالکان و مهاجرت آن‌ها به شهرها) است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Technical and Operational Issues in Some Qanats in Khorasan Razavi, Hamedan and Semnan Provinces

نویسندگان [English]

  • Fariborz Abbasi 1
  • Reza Bahramlou 2
  • Ardalan Zolfagharan 3
  • Nader Naderi 3
1 Professor, Agricultural Engineering Research Institute, Iran
2 Assistant Professor, Agricultural Engineering Research Institute, Iran
3 Research Academic Members, Agricultural Engineering Research Institute, Iran
چکیده [English]

In this study, technical and operational issues of 45 qanats in Hamadan, Semnan and Khorasan Razavi provinces were studied and executive strategies to improve water management in qanats were recommended. 15 qanats were selected and studied in each of the provinces. Discharge, quantity and quality of qanat water, geometric characteristics including longitudinal slope, length, and flow section areas were measured. Conveyance and application efficiencies and water use efficiency (WUE) from the cultivated areas downstream the studied qanats were evaluated. Results showed that conveyance efficiency was relatively high changing from 63 to 98%. Application efficiency in the cultivated areas downstream the studied qanats in different provinces varied from 31.9 to 69.7% being somewhat higher than observed application efficiency in the cultivated areas irrigated by other sources of water (i.e. wells and rivers). However, WUE from the cultivated areas downstream the studied qanats were essentially similar to the average of the country being about 0.86 kg/m3. The main issues of the studied qanats were ground water table falling due to periodical droughts and digging of wells around the qanats, causing large variation in qanats dicscharge, maintenance management issues, lack of qanats experts, deficit budget for repairing and maintenance of the qanats, entrance of rubbish, sewage and public ownership, tunnel and well collapsing due to lack of resistant covering, numerous owners and rural migration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • application efficiencies
  • Qanats
  • Water use efficiency

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار